3064-5. Korzystanie z funkcji wspomagajàcych prowadzenie samochodu
Uk∏ad zapobiegajàcy blokowaniu kó∏ podczas hamowania (ABS) nie
dzia∏a skutecznie, gdy
Zosta∏a przekroczona przyczepnoÊç opon do pod∏o˝a (np. nadmiernie
zu˝yte opony na drodze pokrytej Êniegiem).
Podczas szybkiej jazdy po drodze o mokrej nawierzchni pomi´dzy opo-
nami a pod∏o˝em tworzà si´ kliny wodne.
Droga hamowania przy dzia∏ajàcym uk∏adzie zapobiegania blokowa-
niu kó∏ podczas hamowania (ABS) mo˝e byç d∏u˝sza ni˝ normalnie
Uk∏ad zapobiegajàcy blokowaniu kó∏ podczas hamowania (ABS) nie jest
przeznaczony do skracania drogi hamowania. W szczególnoÊci w ni˝ej wy-
mienionych warunkach nale˝y utrzymywaç bezpiecznà odleg∏oÊç od po-
przedzajàcego pojazdu:
Podczas jazdy po drodze piaszczystej, ˝wirowej lub pokrytej Êniegiem.
Podczas jazdy z ∏aƒcuchami przeciwpoÊlizgowymi na ko∏ach.
Podczas przeje˝d˝ania przez wyboje w nawierzchni.
Podczas jazdy po drodze o nawierzchni nierównej lub z ubytkami.
Uk∏ad kontroli nap´du (TRC) nie dzia∏a skutecznie, gdy
Na Êliskiej nawierzchni, mimo dzia∏ajàcego uk∏adu kontroli nap´du (TRC),
mo˝e nie byç mo˝liwe utrzymanie kierunku jazdy i p∏ynne przyspieszanie.
Samochód nale˝y prowadziç szczególnie ostro˝nie w warunkach, w których
mo˝e zachowywaç si´ niestabilnie, tracàc mo˝liwoÊç p∏ynnego przyspieszania.
Uk∏ad wspomagania ruszania na pochy∏oÊci nie dzia∏a skutecznie, gdy
Nie nale˝y nadmiernie polegaç na uk∏adzie wspomagania ruszania na
pochy∏oÊci. Wspomaganie ruszania na pochy∏oÊci mo˝e nie dzia∏aç sku-
tecznie na znacznych stromiznach oraz na oblodzonych nawierzchniach.
W przeciwieƒstwie do hamulca postojowego wspomaganie ruszania na
pochy∏oÊci nie s∏u˝y do utrzymywania samochodu nieruchomo przez
d∏u˝szy czas. Nie nale˝y wykorzystywaç wspomagania ruszania na po-
chy∏oÊci do utrzymywania samochodu nieruchomo na stoku, poniewa˝
mo˝e to doprowadziç do wypadku.
Gdy zadzia∏ajà uk∏ady kontroli nap´du (TRC), stabilizacji toru jazdy
(VSC), zapobiegania blokowaniu kó∏ podczas hamowania (ABS) i kon-
troli toru jazdy przyczepy
Miga lampka sygnalizacyjna poÊlizgu. Samochód nale˝y zawsze prowadziç
z zachowaniem rozwagi. Nieostro˝na jazda mo˝e doprowadziç do wypad-
ku. Szczególnà ostro˝noÊç nale˝y zachowaç, gdy miga lampka sygnaliza-
cyjna poÊlizgu.
46 RAV4 HV OM42A57E 11/9/15 11:42 AM Page 306 (Black plate)
4-5. Korzystanie z funkcji wspomagajàcych prowadzenie samochodu307
4
Jazda
Gdy uk∏ady kontroli nap´du (TRC), stabilizacji toru jazdy (VSC) i kon-
troli toru jazdy przyczepy sà wy∏àczone
W takich warunkach samochód nale˝y prowadziç szczególnie ostro˝nie
z dostosowaniem odpowiedniej pr´dkoÊci do panujàcych warunków. W ce-
lu zachowania stabilnoÊci toru jazdy oraz odpowiedniego przyspieszania
bez wyraênej potrzeby nie nale˝y wy∏àczaç uk∏adów kontroli nap´du (TRC),
stabilizacji toru jazdy (VSC) i kontroli toru jazdy przyczepy.
Wymiana opon
Na wszystkich ko∏ach powinny byç za∏o˝one opony jednakowego rozmiaru,
jednakowej marki oraz o takim samym wzorze bie˝nika i noÊnoÊci. We
wszystkich powinno byç prawid∏owe ciÊnienie.
Za∏o˝enie niejednakowych opon mo˝e spowodowaç wadliwe dzia∏anie
uk∏adów zapobiegania blokowaniu kó∏ podczas hamowania (ABS), kontroli
nap´du (TRC), stabilizacji toru jazdy (VSC) i kontroli toru jazdy przyczepy.
Wymieniajàc opony lub ko∏a, nale˝y skontaktowaç si´ z autoryzowanà sta-
cjà obs∏ugi Toyoty lub innym specjalistycznym warsztatem.
Prawid∏owy stan opon i zawieszenia
U˝ywanie opon w jakikolwiek sposób wadliwych oraz modyfikacje uk∏adu
zawieszenia majà negatywny wp∏yw na uk∏ady wspomagajàce kierowc´
podczas jazdy i w konsekwencji mogà doprowadziç do ich awarii.
Ârodki ostro˝noÊci dotyczàce uk∏adu kontroli toru jazdy przyczepy
Uk∏ad kontroli toru jazdy przyczepy nie jest w stanie zmniejszyç ko∏ysania
przyczepy we wszystkich sytuacjach. W zale˝noÊci od wielu czynników, ta-
kich jak stan samochodu, przyczepy, nawierzchni jezdni i warunków ze-
wn´trznych panujàcych na drodze, dzia∏anie uk∏adu kontroli toru jazdy przy-
czepy mo˝e nie byç skuteczne. Nale˝y przeczytaç uwa˝nie instrukcj´ ob-
s∏ugi przyczepy oraz informacje na temat bezpiecznego i prawid∏owego ho-
lowania przyczepy.
Je˝eli pojawi si´ ko∏ysanie przyczepy
Nale˝y przestrzegaç podanych ni˝ej Êrodków ostro˝noÊci.
Nieprzestrzeganie ich grozi Êmiercià lub powa˝nymi obra˝eniami cia∏a.
Nale˝y mocno chwyciç kierownic´. Ustawiç jà w pozycji do jazdy na wprost.
Nie próbowaç kontrolowaç ko∏ysania przyczepy, obracajàc kierownicà.
Nale˝y jak najszybciej bardzo delikatnie i stopniowo zwolniç peda∏ przy-
spieszenia w celu zmniejszenia pr´dkoÊci.
Nie nale˝y zwi´kszaç pr´dkoÊci. Nie nale˝y równie˝ u˝ywaç peda∏u ha-
mulca zasadniczego.
Je˝eli kierownica nie zostanie zbyt gwa∏townie skr´cona oraz nie zostanie
nadmiernie u˝yty peda∏ hamulca zasadniczego, samochód i przyczepa po-
winny si´ ustabilizowaç. (
S. 193)
46 RAV4 HV OM42A57E 11/9/15 11:42 AM Page 307 (Black plate)
4347-2. Post´powanie w sytuacjach awaryjnych
Lampka ostrzegawcza uk∏adu poduszek powietrznych
Sygnalizuje usterk´ nast´pujàcych podzespo∏ów:
• Uk∏adu poduszek powietrznych; lub
• Uk∏adu napinaczy pasów bezpieczeƒstwa.
Natychmiast zleciç sprawdzenie samochodu autoryzowa-
nej stacji obs∏ugi Toyoty lub innemu specjalistycznemu
warsztatowi.
Lampka ostrzegawcza uk∏adu ABS
Sygnalizuje usterk´ nast´pujàcych podzespo∏ów:
• Uk∏adu zapobiegania blokowaniu kó∏ podczas hamowania
(ABS); lub
• Uk∏adu wspomagania hamowania awaryjnego.
Natychmiast zleciç sprawdzenie samochodu autoryzowa-
nej stacji obs∏ugi Toyoty lub innemu specjalistycznemu
warsztatowi.
Lampka ostrzegawcza elektrycznego wspomagania w uk∏adzie
kierowniczym (sygna∏ ostrzegawczy)
Sygnalizuje usterk´ elektrycznego wspomagania uk∏adu kie-
rowniczego (EPS).
Natychmiast zleciç sprawdzenie samochodu autoryzowanej
stacji obs∏ugi Toyoty lub innemu specjalistycznemu
warsztatowi. Lampka
ostrzegawczaOpis/Znaczenie/Sposób post´powania
46 RAV4 HV OM42A57E 11/9/15 11:43 AM Page 434 (Black plate)
7-2. Post´powanie w sytuacjach awaryjnych435
7
Sytuacje awaryjne
Lampka ostrzegawcza uk∏adu wczesnego reagowania w razie
ryzyka zderzenia „PCS” (w niektórych wersjach)
Gdy lampka ostrzegawcza miga (i rozlega si´ sygna∏ ostrzegawczy):
Sygnalizuje usterk´ uk∏adu wczesnego reagowania w razie ry-
zyka zderzenia (PCS).
Natychmiast zleciç sprawdzenie samochodu autoryzowa-
nej stacji obs∏ugi Toyoty lub innemu specjalistycznemu
warsztatowi.
Gdy lampka ostrzegawcza miga (i nie rozlega si´ sygna∏
ostrzegawczy):
Sygnalizuje, ˝e uk∏ad wczesnego reagowania w razie ryzyka
zderzenia (PCS) jest chwilowo nieaktywny, prawdopodobnie ze
wzgl´du na jednà z nast´pujàcych przyczyn:
• Fragment przedniej szyby w pobli˝u czujnika optycznego jest
brudny, zaparowany, pokryty kroplami wody, oblodzony, za-
kryty naklejkami itp.
WyczyÊciç brud, zaparowanie, krople wody, lód, naklejki
itp. (
S. 231)
• Temperatura w pobli˝u czujnika optycznego jest powy˝ej do-
puszczalnej war toÊci.
Odczekaç chwil´, a˝ w pobli˝u czujnika optycznego tem-
peratura si´ obni˝y.
Gdy lampka ostrzegawcza Êwieci si´:
Sygnalizuje, ˝e jeden z uk∏adów stabilizacji toru jazdy (VSC)
lub wczesnego reagowania w razie ryzyka zderzenia (PCS) jest
wy∏àczony lub oba sà wy∏àczone.
Aby w∏àczyç uk∏ad wczesnego reagowania w razie ryzyka
zderzenia (PCS), nale˝y w∏àczyç oba uk∏ady stabilizacji
toru jazdy (VSC) i wczesnego reagowania w razie ryzyka
zderzenia (PCS). (
S. 242, 304)
Lampka sygnalizacyjna poÊlizgu
Sygnalizuje usterk´ nast´pujàcych podzespo∏ów:
• Uk∏adu stabilizacji toru jazdy (VSC);
• Uk∏adu kontroli toru jazdy przyczepy;
• Uk∏adu kontroli nap´du (TRC); lub
• Uk∏adu wspomagania ruszania na pochy∏oÊci.
Miganie lampki sygnalizuje dzia∏anie uk∏adów kontroli nap´du
(TRC), stabilizacji toru jazdy (VSC), zapobiegania blokowaniu
kó∏ podczas hamowania (ABS) lub kontroli toru jazdy przyczepy.
Natychmiast zleciç sprawdzenie samochodu autoryzowa-
nej stacji obs∏ugi Toyoty lub innemu specjalistycznemu
warsztatowi.
Lampka ostrzegawcza niskiego poziomu paliwa
Sygnalizuje, ˝e w zbiorniku paliwa pozosta∏o oko∏o 8,4 L paliwa
lub mniej.
Uzupe∏niç paliwo. Lampka
ostrzegawczaOpis/Znaczenie/Sposób post´powania
46 RAV4 HV OM42A57E 11/9/15 11:43 AM Page 435 (Black plate)
Gdy lampka ostrzegawcza ciÊnienia w ogumieniu miga przez 1 minut´,
a nast´pnie zaÊwieca si´ na sta∏e (wersje z uk∏adem monitorowania
ciÊnienia w ogumieniu)
Gdy po wybraniu przyciskiem rozruchu stanu ON cz´sto zdarza si´, ˝e lampka
ostrzegawcza ciÊnienia w ogumieniu miga przez 1 minut´, a nast´pnie
zaÊwieca si´ na sta∏e, nale˝y zleciç autoryzowanej stacji obs∏ugi Toyoty lub
innemu specjalistycznemu warsztatowi sprawdzenie samochodu.
Sygnalizacja ostrzegawcza
W pewnych sytuacjach, na przyk∏ad w ha∏aÊliwym miejscu lub przy g∏oÊno na-
stawionym radioodbiorniku, sygnalizacja ostrzegawcza mo˝e nie byç s∏yszalna.
7-2. Post´powanie w sytuacjach awaryjnych439
7
Sytuacje awaryjne
Gdy Êwiecà si´ lampki ostrzegawcze uk∏adu ABS i uk∏adu hamulcowego
Nale˝y natychmiast zatrzymaç samochód w bezpiecznym miejscu i skon-
taktowaç si´ z autoryzowanà stacjà obs∏ugi Toyoty lub innym specjalistycz-
nym warsztatem.
Przy hamowaniu samochód b´dzie zachowywaç si´ wysoce niestabilnie
i uk∏ad zapobiegajàcy blokowaniu kó∏ podczas hamowania (ABS) mo˝e za-
wodziç, co grozi wypadkiem, w wyniku którego mo˝e dojÊç do Êmierci lub
powa˝nych obra˝eƒ cia∏a.
Gdy zaÊwieci si´ lampka ostrzegawcza elektrycznego wspomagania
w uk∏adzie kierowniczym
Przy skr´caniu uk∏ad kierowniczy mo˝e stawiaç znaczny opór.
Je˝eli uk∏ad kierowniczy stawia zwi´kszony opór, nale˝y mocno trzymaç
kierownic´ i do jej obracania u˝ywaç wi´kszej si∏y.
Gdy zaÊwieci si´ lampka ostrzegawcza ciÊnienia w ogumieniu (wersje
z uk∏adem monitorowania ciÊnienia w ogumieniu)
Nale˝y zastosowaç si´ do podanych ni˝ej zaleceƒ. Nieprzestrzeganie ich
grozi utratà panowania nad samochodem, w wyniku którego mo˝e dojÊç do
Êmierci lub powa˝nych obra˝eƒ cia∏a.
Jak najszybciej zatrzymaç samochód w bezpiecznym miejscu. Nie-
zw∏ocznie doprowadziç ciÊnienie w ogumieniu do prawid∏owej war toÊci.
Je˝eli mimo doprowadzenia ciÊnienia do w∏aÊciwej war toÊci lampka
ostrzegawcza ciÊnienia w ogumieniu zaÊwieci si´ ponownie, prawdopo-
dobnie nastàpi∏o przebicie opony. Sprawdziç stan ogumienia samochodu.
Je˝eli opona nie utrzymuje ciÊnienia, nale˝y zmieniç ko∏o na zapasowe
i zleciç najbli˝szej autoryzowanej stacji obs∏ugi Toyoty lub innemu spe-
cjalistycznemu warsztatowi napraw´ przebitej opony.
Unikaç raptownych ruchów kierownicà i gwa∏townego hamowania.
W razie pogorszenia si´ stanu opon stwarza to ryzyko utraty panowania
nad samochodem.
Nag∏y spadek ciÊnienia w oponie w wyniku jej rozerwania lub utraty
szczelnoÊci (wersje z uk∏adem monitorowania ciÊnienia w ogumieniu)
Nag∏y spadek ciÊnienia w oponie mo˝e byç sygnalizowany z pewnym opóê-
nieniem.
46 RAV4 HV OM42A57E 11/9/15 11:43 AM Page 439 (Black plate)
4467-2. Post´powanie w sytuacjach awaryjnych
(Miga) (Czerwona)
Komunikat ostrzegawczy Opis/Znaczenie/Sposób post´powania
Sygnalizuje, ˝e samochód osiàgnà∏ pr´dkoÊç wi´kszà
ni˝ 5 km/h, a hamulec postojowy nie zosta∏ zwolniony.
Rozlega si´ równie˝ sygna∏ ostrzegawczy.
Zwolniç hamulec postojowy.
Sygnalizuje, ˝e uk∏ad ostrzegania o niezamierzonej
zmianie pasa ruchu z kontrolà kierownicy (LDA)
wykry∏, ˝e kierowca nie trzyma ràk na kierownicy,
gdy funkcja kontroli kierownicy jest w∏àczona.
Je˝eli funkcja kontroli kierownicy wykryje, ˝e kie-
rowca nadal nie trzyma ràk na kierownicy, rozlegnie
si´ równie˝ sygna∏ ostrzegawczy.
Mocno chwyciç kierownic´.
Sygnalizuje, ˝e pomimo w∏àczonej funkcji sterowania
kierownicà jest ona tymczasowo anulowana przez
uk∏ad ostrzegania o niezamierzonej zmianie pasa
ruchu z kontrolà kierownicy (LDA) na skutek rozpo-
znania przez uk∏ad, ˝e kierowca nie trzyma ràk na
kierownicy.
Rozlega si´ równie˝ sygna∏ ostrzegawczy.
Mocno chwyciç kierownic´.
Sygnalizuje usterk´ nast´pujàcych podzespo∏ów:
• Uk∏adu poduszek powietrznych; lub
• Uk∏adu napinaczy pasów bezpieczeƒstwa.
Rozlega si´ równie˝ sygna∏ ostrzegawczy.
Zleciç sprawdzenie samochodu autoryzowa-
nej stacji obs∏ugi Toyoty lub innemu specjali-
stycznemu warsztatowi.
Sygnalizuje usterk´ nast´pujàcych podzespo∏ów:
• Uk∏adu zapobiegania blokowaniu kó∏ podczas ha-
mowania (ABS); lub
• Uk∏adu wspomagania hamowania awaryjnego.
Rozlega si´ równie˝ sygna∏ ostrzegawczy.
Natychmiast zatrzymaç samochód
w bezpiecznym miejscu i skontaktowaç si´
z autoryzowanà stacjà obs∏ugi Toyoty
lub innym specjalistycznym warsztatem.
Kontynuowanie jazdy mo˝e byç niebezpieczne.
(W niektórych wersjach)
(W niektórych wersjach)
46 RAV4 HV OM42A57E 11/9/15 11:43 AM Page 446 (Black plate)
7-2. Post´powanie w sytuacjach awaryjnych471
7
Sytuacje awaryjne
W przypadku za∏o˝enia dojazdowego ko∏a zapasowego (w niektórych
wersjach)
Nale˝y pami´taç, ˝e dojazdowe ko∏o zapasowe, b´dàce wyposa˝eniem
fabrycznym tego samochodu, przeznaczone jest wy∏àcznie do tego sa-
mochodu. Nie wolno u˝ywaç go do ˝adnego innego samochodu.
Nie wolno u˝ywaç jednoczeÊnie wi´cej ni˝ jednego dojazdowego ko∏a
zapasowego.
Dojazdowe ko∏o zapasowe nale˝y jak najszybciej zastàpiç normalnym ko∏em.
Jadàc z za∏o˝onym dojazdowym ko∏em zapasowym, nale˝y unikaç gwa∏-
townego przyspieszania, nag∏ych skr´tów, gwa∏townego hamowania, jak
równie˝ zmian prze∏o˝eƒ powodujàcych silne hamowanie silnikiem.
Po za∏o˝eniu dojazdowego ko∏a zapasowego (w niektórych wersjach)
Pr´dkoÊç jazdy mo˝e byç b∏´dnie rozpoznawana, co mo˝e powodowaç nie-
prawid∏owe dzia∏anie nast´pujàcych uk∏adów:
Poni˝szy uk∏ad nie tylko nie mo˝e byç w pe∏ni wykorzystany, ale mo˝e mieç
te˝ ujemny wp∏yw na uk∏ad przenoszenia nap´du:
• Elektronicznie sterowany nap´d na cztery ko∏a (E-Four) (wersje z nap´-
dem na cztery ko∏a)
Dopuszczalna pr´dkoÊç jazdy z za∏o˝onym dojazdowym ko∏em zapa-
sowym (w niektórych wersjach)
Z za∏o˝onym dojazdowym ko∏em zapasowym nie wolno przekraczaç pr´d-
koÊci 80 km/h.
Dojazdowe ko∏o zapasowe nie jest przeznaczone do szybkiej jazdy. Nie-
przestrzeganie tego wymogu mo˝e doprowadziç do wypadku i w rezultacie
do Êmierci lub powa˝nych obra˝eƒ cia∏a.
Po u˝yciu narz´dzi i podnoÊnika
Przed podj´ciem jazdy nale˝y upewniç si´, czy wszystkie narz´dzia i pod-
noÊnik sà bezpiecznie schowane na swoich miejscach, co ograniczy ryzy-
ko odniesienia dodatkowych obra˝eƒ w razie gwa∏townego hamowania, na-
g∏ego skr´tu lub wypadku.
• Zapobiegania blokowaniu kó∏
podczas hamowania (ABS)
i wspomagania hamowania
awaryjnego (BA)
• Stabilizacji toru jazdy (VSC)/kon-
troli toru jazdy przyczepy
• Kontroli nap´du (TRC)
• Automatycznego utrzymywania
pr´dkoÊci jazdy (w niektórych
wersjach)
• Aktywnej kontroli pr´dkoÊci jaz-
dy (w niektórych wersjach)
• Elektrycznego wspomagania
w uk∏adzie kierowniczym (EPS)
• Ostrzegania o niezamierzonej
zmianie pasa ruchu z kontrolà
kierownicy (LDA) (w niektórych
wersjach)• Wczesnego reagowania w ra-
zie ryzyka zderzenia (PCS)
(w niektórych wersjach)
• Interaktywnego uk∏adu wspo-
magania parkowania (w niektó-
rych wersjach)
• Wspomagania parkowania
z czujnikami odleg∏oÊci (w nie-
których wersjach)
• Panoramicznego uk∏adu wspo-
magania parkowania (w niektó-
rych wersjach)
• Systemu nawigacji (w niektó-
rych wersjach)
46 RAV4 HV OM42A57E 11/9/15 11:43 AM Page 471 (Black plate)
Alfabetyczny wykaz hase∏534
Alfabetyczny wykaz hase∏
ABS (uk∏ad zapobiegajàcy
blokowaniu kó∏ podczas
hamowania) ..................................301
Funkcja........................................301
Lampka ostrzegawcza ................434
Aktywna kontrola pr´dkoÊci
jazdy ..............................................266
Funkcja........................................266
Komunikat ostrzegawczy.............448
Akumulator (12-woltowy)
Gdy zostanie roz∏adowany
akumulator 12-woltowy .............493
Komunikat ostrzegawczy.............452
Przygotowania do sezonu
zimowego ..................................311
Sprawdzanie stanu
akumulatora 12-woltowego .......381
Akumulator trakcyjny ......................80
Dane techniczne .........................509
Umiejscowienie .............................80
Anteny (system elektronicznego
kluczyka) .......................................135
Autoalarm .........................................90
Autoalarm ......................................90
Sygna∏ ostrzegawczy...................433
Automatyczne poziomowanie
Êwiate∏ g∏ównych..........................214
Automatyczne utrzymywanie
pr´dkoÊci jazdy
Aktywna kontrola pr´dkoÊci
jazdy..........................................266
Automatyczne utrzymywanie
pr´dkoÊci jazdy .........................278
Komunikat ostrzegawczy.............448
Automatyczne w∏àczanie
i wy∏àczanie Êwiate∏
drogowych (AHB) .........................215
Komunikat ostrzegawczy.............452
Automatyczne w∏àczanie
oÊwietlenia wn´trza .....................333
Automatyczne w∏àczanie Êwiate∏....213
Automatycznie sterowany
uk∏ad klimatyzacji ........................320
Automatycznie sterowany
uk∏ad klimatyzacji ......................320
Filtr powietrza doprowadzanego
do kabiny ..................................405Baga˝nik dachowy .........................184
Bezpieczniki ....................................410
Bezprzewodowe zdalne sterowanie
kluczykiem ....................................116
Wymiana baterii ..........................407
Zablokowanie/Odblokowanie ......116
Blokada kierownicy........................200
Komunikat ostrzegawczy
informujàcy o zablokowanej
kierownicy .................................460
Bluetooth
®*
Bozzne kierunkowskazy ................209
Dêwignia prze∏àcznika
kierunkowskazów ......................209
Wymiana ˝arówki ........................420
Boczne poduszki powietrzne ..........41
BSM (monitorowanie martwych
pól widocznoÊci) ..........................290
Funkcja monitorowania mar twych
pól widocznoÊci.........................295
Funkcja ostrzegania o pojazdach
poruszajàcych si´ z ty∏u
samochodu ...............................298
AB
46 RAV4 HV OM42A57E 11/9/15 11:43 AM Page 534 (Black plate)